Niet het virus, maar chaotisch beleid doet zorgsector kraken

Professor verpleegkunde schudt overheid en experten wakker

____

Dit is een artikel dat verscheen op 16.12.2021 op de website van HLN met de volgende link: https://www.hln.be/binnenland/interview-professor-verpleegkunde-schudt-overheid-en-experten-wakker-niet-het-virus-maar-chaotisch-beleid-doet-zorgsector-kraken~aa0a4f6f/

_____

In de zomer van 2020 schreef professor Verplegingswetenschappen Eva Goossens (UAntwerpen) samen met twaalf collega’s een open brief. “Geef ons een zitje in de cockpit van het crisisbeleid, want de zorgsector staat op instorten.” Anderhalf jaar later stelt ze vast dat niemand die noodkreet ernstig nam. “De overheid blijft vasthouden aan adviseurs die veel van het virus weten, maar weinig van het organiseren van de zorg. De sector is ondertussen volop aan het kraken. Niet door het virus, maar door chaotisch beleid.” Goossens pleit voor een nieuwe strategie.

Eva Goossens (36) buigt zich als wetenschapper al jaren over de vraag hoe je verpleegkundige zorg beter kan organiseren. Ze doctoreerde aan de KU Leuven, deed een post-doctoraal onderzoek in Zweden en Canada en is sinds vorig jaar docent aan de UAntwerpen. Daar leidt ze verpleegkundig-specialisten op. “Dat zijn verpleegkundigen die ook medische taken op zich kunnen nemen. Het is een relatief jonge discipline, maar wel eentje waar veel toekomst in zit.” Goossens volgt de coronacrisis al sinds de start van aan de zijlijn. Noodgedwongen. Net zoals tientallen collega’s. “En dat frustreert ons steeds meer. Het enige moment waarop verpleegkundigen in beeld komen, is als journalisten op reportage gaan. Dan mogen ‘de helden van de zorg’ even ventileren. Verder gaat het echter niet. Deelnemen aan het crisisbeleid? Dat is uitgesloten. Terwijl ook verpleegkunde een vakdomein is waarin heel specifieke kennis opgebouwd wordt.”

Is dat de frustratie in uw kringen: dat er geen beroep gedaan wordt op die kennis?

“Ja. Waarom zitten verpleegkundigen en andere experten in organisatie van de gezondheidszorg niet mee in de cockpit van het crisisbeleid? In de GEMS zetelen vooral artsen in de tropische geneeskunde, virologen en infectiologen. Zij weten veel over het virus, maar minder over hoe je de zorgsector ‘covid-proof’ kan maken. Ik heb bijvoorbeeld al veel adviezen gezien over hoe we het virus kunnen indijken, maar geen adviezen over hoe we de zorg beter zouden kunnen organiseren. Dat is jammer. Je kan deze crisis niet enkel beheren met virologen en infectiologen. Er is ook andere expertise nodig.”

In de ziekenhui­zen hebben artsen en verpleeg­kun­di­gen al anderhalf jaar het gevoel dat er boven hun hoofden beslissin­gen genomen worden. Vroeg of laat zorgt dat voor problemen. Wel, het is zover.

Professor Eva Goossens (UAntwerpen)

Waarom komt u nu met dit pleidooi?

“Omdat de zorgsector volop aan het kraken is. De eerste barsten worden duidelijk. De huisartsen hebben zich bijvoorbeeld hevig geroerd toen de teststrategie plots gewijzigd werd. Dat was voor hen de druppel. Ook in andere kringen groeit het onbehagen. In de ziekenhuizen hebben artsen en verpleegkundigen al anderhalf jaar het gevoel dat er boven hun hoofden beslissingen genomen worden. Vroeg of laat zorgt dat voor problemen. Wel, het is zover.”

Overdrijft u niet?

“Wie goed kijkt, ziet overal alarmsignalen. In het UZ Gent hebben ze besloten om vijftien IZ-bedden te sluiten tijdens de Kerstvakantie. Dat wordt door de buitenwereld gezien als een ‘welverdiend verlof’ voor de mensen die daar werken, maar eigenlijk is het een noodkreet. Men krijgt het gewoon niet meer georganiseerd. Ik hoor van collega’s in Antwerpen, Leuven en Gent dat één verpleegkundige op IZ voor vier of vijf covid-patiënten moet instaan. Dat is extreem veel.

“Twee weken geleden ben ik in het UZ Antwerpen mee gaan helpen om het personeel de derde prik te geven. Wat ik daar bij de verpleegkundigen hoorde, was schrijnend. En helaas hoor ik het ook van collega’s in andere ziekenhuizen. Er leeft een sterk gevoel van ontreddering en gelatenheid. Velen voelen zich pionnen waarmee geschoven wordt. De ene dag staan ze op de ene IZ-afdeling, de andere dag op de andere. En dat wordt hen meegedeeld bij de start van de shift. Ze moeten zich voortdurend aanpassen aan nieuwe teamleden, nieuwe omstandigheden en nieuwe omgevingen. Dat zorgt voor extra stress. Als je dat als buitenstaander hoort, dan denk je: ‘Och dat is toch niet zo erg? Een verpleegkundige is een verpleegkundige.’ Maar dat is als zeggen tegen iemand van de IT-afdeling dat hij morgen mee moet helpen met klusjes bij de technische dienst. Gewoon omdat hij iets van computers kent.

Er wordt gezegd dat het systeem ‘op instorten staat’ maar het systeem is al volop aan het instorten. Je kan niet meer over een normaal functione­rend zorgsys­teem praten als 1 op de 3 huisartsen eraan denkt om te stoppen of als hogescho­len zien dat studenten verpleeg­kun­de die in hun 2e jaar zitten - en stage liepen tijdens de coronacri­sis - massaal afhaken.

Professor Eva Goossens

“Er wordt vaak gezegd dat het systeem ‘op instorten staat’ maar het systeem is al volop aan het instorten. Je kan niet meer over een normaal functionerend zorgsysteem praten als 1 op de 3 huisartsen eraan denkt om te stoppen of als hogescholen zien dat studenten verpleegkunde die in hun 2e jaar zitten - en stage liepen tijdens de coronacrisis - massaal afhaken. Veel ziekenhuizen doen peilingen bij het personeel naar hun motivatie. De cijfers waren vroeger al niet te best en zijn de voorbije crisis nog slechter geworden. Ook veel openstaande vacatures raken amper gevuld. Zet dat allemaal op een rij en je ziet dat de instorting bezig is.”

Hoe is het onbehagen bij zoveel zorgberoepen gelieerd aan het feit dat jullie niet in de cockpit van het crisisbeleid zitten?

“Als je beslissingen neemt boven de hoofden van de mensen die de beslissingen moeten uitvoeren, dan zorgt dat vroeg of laat voor onbegrip. Ik geef een voorbeeld. Ziekenhuizen moeten van de overheid steevast IZ-bedden leeg houden voor covid-patiënten. Soms zorgt dat voor een probleem. Zo ken ik een recent geval waarbij een jonge patiënt binnenkwam in een groot ziekenhuis omwille van een andere aandoening, maar daar was geen IZ-bed voor. Of beter: de bedden waren er wel, maar de patiënt mocht er niet ingelegd worden. Als arts en verpleegkundige sta je daar dan naar te kijken en denk je: ‘Dit klopt niet meer.’ Want wat doe je met die patiënt? Leg je die toch op zo’n leeg covid-bed? Dan overtreed je de regels. Transfereer je die naar een ander ziekenhuis? Dan neem je risico’s met die patiënt. We kunnen op dat moment eigenlijk geen veilige en kwalitatieve zorg meer verlenen omdat men ergens een arbitraire grens heeft getrokken voor covid-bedden. Van ziekenhuis tot ziekenhuis verschilt de situatie nochtans sterk. Maar daar wordt geen rekening mee gehouden.”

Ik heb alle begrip dat het bij de start van de crisis moeilijk was om een heldere strategie te bepalen, maar ondertus­sen zijn we bijna twee jaar verder en schipperen we nog steeds. Kies nu eindelijk eens voor een duidelijke lijn.

Professor Eva Goossens

Experten en overheid zullen opmerken dat alle pijnpunten die u opsomt slechts één oorzaak kennen: het virus.

“Het grootste pijnpunt is niet het virus zelf, maar het chaotische beleid om met dat virus om te gaan. Ik heb alle begrip dat het bij de start van de crisis moeilijk was om een heldere strategie te bepalen, maar ondertussen zijn we bijna twee jaar verder en schipperen we nog steeds. Kies nu eindelijk eens voor een duidelijke lijn. Denk na over hoe we covid-zorg organiseren. Zowel binnen als buiten de ziekenhuizen. En blijf dan die koers varen.”

Waar ziet u een mogelijkheid om op relatief korte termijn de druk op ziekenhuizen te verlichten?

“Als je daar objectief naar kijkt, dan zou het eenvoudigste zijn dat ziekenhuizen zich organiseren zodat ze een permanent covid-afdeling hebben. Een afdeling met voldoende specifiek opgeleid personeel, met hartlongmachines, met een aparte IZ-dienst,... Het probleem is natuurlijk dat zo’n afdeling de helft van het jaar quasi leeg zou staan. Of toch zeer laag bezet zou zijn. En dan brengen die bedden niks op. Het zou de ziekenhuizen handenvol geld kosten om die afdelingen een heel jaar draaiende te houden.”

Zouden ze voldoende personeel kunnen vinden voor die permanente covid-afdelingen?

“Ziekenhuizen zijn in het begin van de crisis heel creatief geweest met het opleiden van personeel dat voor covid-patiënten kan zorgen. Na de eerste golf hebben ze die echter teruggestuurd naar hun oorspronkelijke diensten en bij de tweede golf is men weer ander personeel beginnen verschuiven. Dat is weinig efficiënt, want je gooit expertise en ervaring weg. Waarom men dat doet? Omdat men die andere afdelingen nodig had om inkomsten op peil te houden. Zo zie je dat men voortdurend moet schipperen.

“Ook over zogenaamde ‘schakelzorgcentra’ hoor je vandaag niks meer. Tijdens de eerste golf werden in Vlaanderen leegstaande hotels en andere gebouwen ingericht zodat covid-patiënten opgevangen konden worden die nog niet naar huis konden terugkeren voor hun revalidatie, maar die ook niet meer in het ziekenhuis moesten blijven. Daar is veel geld ingestoken en nadien is dat project gewoon stopgezet. Nochtans is het op papier een goed idee. Je moet voor covid proberen om ergens een tussenvorm te creëren tussen thuiszorg en ziekenhuiszorg. Het UZA zet bijvoorbeeld in op tele-revalidatie. Patiënten kunnen thuis revalideren, maar worden dagelijks opgevolgd via digitale weg.”

Zet huisartsen, verpleeg­kun­di­gen, apothekers en specialis­ten samen aan één tafel en laat ze van een wit blad vertrekken, dan ben ik vrij zeker dat we op korte termijn een strategie voor co­vid-zorg kunnen uittekenen waar iedereen zich achter kan scharen.

Professor Eva Goossens

U bent streng voor de overheid en haar adviseurs, maar als ik naar de zorgsector kijk dan zie ik ook veel verdeeldheid. Laatst nog zaten apothekers en huisartsen elkaar in de haren over het toedienen van vaccins. Hoe krijgt u al die partijen op één lijn voor een nieuwe covid-strategie?

“Ik ben ervan overtuigd dat het kan. Als je ons samen aan tafel zet - van huisartsen over verpleegkundigen tot apothekers en specialisten - en je laat ons van een wit blad vertrekken, dan ben ik vrij zeker dat we op korte termijn een strategie kunnen uittekenen waar iedereen zich achter kan scharen. Zal zo'n nieuw plan perfect zijn? Wellicht niet. Maar het zal beter zijn dan wat er nu is.”

_____

Professor Verplegingswetenschappen Eva Goossens © Joel Hoylaerts / Photonews